#68 Historiae naturalis

Autor: Jan Jonston
Tytuł: "Historiae naturalis libri I-VI"
Data i miejsce wydania: Amsterdam, Ioannes Jacob Schipper, 1657
Nr inw.: S.123/1-6

"Historia naturalna" wydana po raz pierwszy we Frankfurcie w l. 1650–1653 to o najwybitniejsze dzieło przyrodnicze leszczyńskiego medyka Jana Jonstona (1603-1675), urodzonego w Szamotułach potomka Szkota i Niemki, podpisującego się na kartach swych ksiąg "Scoto-Polonus". Gruntownie wykształcony, utrzymujący rozległe kontakty naukowe z wybitnymi uczonymi swe życie związał z Lesznem najpierw jako młody nauczyciel szlacheckich synów, później nadworny medyk Bogusława Leszczyńskiego i miejski fizyk. Znalazł tu dobre warunki do pracy naukowej, które pozwoliły mu odrzucać oferty objęcia katedr na niemieckich i holenderskich uniwersytetach. Był Jonston jednym z ostatnich polihistorów, którzy potrafili objąć umysłem całość ludzkiej wiedzy i w swych dziełach próbował ująć ją w ramy encyklopedii.

Owocem tej systematycznej i mrówczej pracy jest trzecia wielka europejska encyklopedia fauny po dziełach Konrada Gesnera i Ulisessa Aldrovandiego, licząca ponad 1500 stron, ponad 300 tablic z około 3000 miedziorytów autorstwa wybitnego sztycharza Mateusza Meriana. W odrębnych księgach: o ptakach, bezkrwistych wodnych, o rybach i waleniach, o czworonożnych, o owadach, wężach i smokach opisał w przejrzysty sposób cały znany wówczas świat fauny, a nawet więcej – na kartach ostatniej księgi zamieścił też fantastyczne, baśniowe stworzenia: smoki, hydry, odradzające się z popiołu feniksy...

"Historia naturalna" to nie tylko bogato ilustrowana kompilacyjna encyklopedia. Zawarł w niej uczony własne koncepcje i przemyślenia, wynikające z uważnej obserwacji przyrody. Zastosował w niej Jonston interesujące rozwiązania: np. klasyfikację opartą według kryteriów ekologicznych, tzn. według środowiska życia i rodzaju pobieranego pokarmu, zamieścił spostrzeżenia i uwagi znane mu z autopsji oraz wskazał zastosowania medyczne surowców pozyskiwanych od opisywanych zwierząt.

Do końca XVIII wieku encyklopedia ta cieszyła się wielką popularnością za sprawą przejrzystości i zwięzłości wykładu, atrakcyjności i wybitnych walorów dydaktycznych. Doczekała się przekładów na języki: holenderski (1660, 1760), angielski (1652) i francuski (1773). Całościowe edycje miały miejsce trzykrotnie w XVIII wieku (Amsterdam 1718, Frankfurt nad Menem 1755–1757, Rouen 1768).

Z uwagi na wybitne walory edytorskie dzieło uczonego z Leszna nadal budzi zainteresowanie tak badaczy nauki, jak i miłośników pięknych ksiąg, a wystawiane na aukcjach egzemplarze, a nawet pojedyncze miedzioryty, znajdują nabywców mimo wysokich cen. (KS)

Szukaj nas:

Comments are closed.