Autor: Julian Fałat (1853-1929)
Tytuł: Tokowisko głuszców
Data powstania: 1914
Technika: papier, akwarela
Wymiary: 67x96 cm
Nr inw. ML 431
Julian Fałat znany jest przede wszystkim jako akwarelista malujący pejzaże wodnymi farbami. Największą popularność zyskały zimowe krajobrazy jego pędzla. Był mistrzem oddania najsubtelniejszych odcieni barw i natężenia światła.
Studiował w Zurychu, Monachium, Rzymie, często zmieniał szkoły malarskie. Odbył podróż dookoła świata. Jako pierwszy polski malarz odwiedził Japonię i Chiny. W jego twórczości widać silne wpływy kultury Dalekiego Wschodu. Dzięki znajomości z księciem Antonim Radziwiłłem był malarzem na dworze cesarza Wilhelma II w Berlinie. W latach 1900-1909 pełnił funkcję rektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
W zbiorach Muzeum Okręgowego w Lesznie znajdują się cztery prace plastyczne Juliana Fałata. Szkic „Studium mężczyzny” z 1880 roku pochodzi z czasów nauki w Monachium. Trzy pozostałe akwarele są przykładem dojrzałego dorobku z czasów emerytury artysty, spędzanej w Bystrej koło Bielska.
„Tokowisko głuszców” należy do grupy prac malarza obrazujących życie leśnych zwierząt. Otwartą kompozycję tworzą rzędy równych pni drzew. Całość utrzymana jest w kontraście niebieskiej barwy i odcieni brązu. Na pierwszym planie zwraca uwagę powalony pień, na którym siedzą dwie kury głuszca. Pod nimi prezentuje się kogut rozłożonymi skrzydłami i ogonem niczym wachlarz. Ptak schyla czarną głowę z okiem ozdobionym czerwoną obwódką, nazywaną „różą”. Wyciąga ją wyraźnie do przodu, dziób ma rozchylony, jakby zastygły w trakcie tokowania. Scena z ptakami rozgrywa się w dolnej części kompozycji. W lewym dolnym rogu malarz zostawił sygnaturę: „J. Fałat Bystra 1914” i tajemniczy numer „982” w prostokątnej w ramce. Na podramku na odwrocie nalepka o treści: „Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Nr 373” podpowiada proweniencję obrazu.
Okres godowy głuszców trwa wiosną, od marca do maja. Ich naturalnym środowiskiem są odległe od ludzkich siedzib iglaste lasy. Niewielkie luki śródleśne są miejscem tokowisk, czyli śpiewów godowych ptaków. Dawniej nazywano takie lokalizacje hamiskami. Wieczorem ptak zajmuje drzewo (tzw. zapady) i na grubych konarach lub wierzchołkach oczekuje świtu. Rankiem, w obecności kur, samiec zlatuje na ziemię i przyjmuje charakterystyczną pozę z rozłożonym w wachlarz ogonem i spuszczonymi skrzydłami Ten moment został utrwalony pędzlem i farbami przez Juliana Fałata.
Tokowanie, czyli wydawanie niezbyt donośnych odgłosów składa się z czterech części (fraz): klapanie, trelowanie, korkowanie i szlifowanie. Pieśń godowa głuszca to powtarzane po sobie wielokrotnie frazy. Podczas „szlifowania” ptak na sekundę głuchnie. Moment ten dawniej wykorzystywali myśliwi. Obecnie ptak jest objęty całkowitą ochroną. Głuszce nadal bezpiecznie żyją w lasach w okolicy Bystrej. (MM)
